دئی، ژرار پول

[žerār pol deey]
Gerard Paul Deshayes
(ت. نانسی، فرانسه، 4 خرداد 1176 / 24 مه‌ی 1797؛ و. بوْران – سور اوواز، فرانسه، 19 خرداد 1254 / 9 ژوئن 1875)، دیرین‌شناسی، نرم‌تن‌شناسی.
دئی پسر یکی از استادان فیزیک «مدرسه‌ی سانترال» در نانسی بود. تحصیل طب را در دانشگاه استراسبورگ آغاز کرد اما در 1199 آنجا را ترک نمود و به پاریس رفت و یک سال بعد در این شهر گواهی‌نامه‌ی دوره‌ی متوسط ادبی گرفت. سپس تحصیل طب را رها کرد و، به عنوان دانش‌پژوهی مستقل، به تاریخ طبیعی، مخصوصاً به زمین‌شناسی و نرم‌تن‌شناسی روی آورد. کمی بعد از ورود به پاریس به دادن درسهای خصوصی درباره‌ی زمین‌شناسی پرداخت و هدایت گشتهای خارج از کلاس را هم رهبری کرد. از جمله‌ی کسانی که حضور می‌یافتند الی دوْ بوْموْن، د / آرشیاک، فیلیپ دوْ / ورنوی، کونستان پرِووْ، دانویّه، و ادموْن اربر بودند. دیری نکشید که خانه‌اش مرکز تبادل عقاید علمی و ارتباطهای اجتماعی شد. دئی از طرف «فرهنگستان علوم پاریس» از 1219 تا 1221 برای تحقیق درباره‌ی نرم‌تنان، مخصوصاً آنهائی که منشأ متأخر داشتند در الجزایر بود. از گردآورده‌های خودش و نیز چیزهائی که همکاران از کشورهای مختلف می‌فرستادند، مجموعه‌ی بسیار بزرگی از نرم‌تنان دوران جدید و سنگواره‌ها را گرد آورد که به علت دارا بودن گونه‌ها و نمونه‌های اصلی فراوان اهمیت استثنایی داشت. اوضاع و احوال در 1247، دئی را مجبور کرد که مجموعه‌اش را با کتابخانه‌ی جامع دیرین‌شناسی و صدف‌شناسی به دولت فرانسه به مبلغ 100.000 فرانک بفروشد. مجموعه و کتابخانه به «مدرسه‌ی معادن» پاریس تحویل داده شد.
دئی در 1248 به استادی «موزه‌ی تاریخ طبیعی» در پاریس منصوب گردید و کرسی صدف‌شناسی را که زمانی به لامارک، که فوق‌العاده برایش احترام قائل بود، تعلق داشت اشغال کرد. این اولین و تنها شغل دولتی او بود. به رغم کهولت سن، و ناتوانی جسمی و جنگ فرانسه و پروس، او مجموعه‌ی نرم‌تن‌شناسی موزه را با اشتیاق خستگی‌ناپذیر و نیروی جوانانه وسعت بخشید. دئی یکی از بنیادگذاران «انجمن زمین‌شناسی فرانسه» بود و چند بار به ریاست آن رسید.
بیماری قدیمی قلبی دئی که رو به وخامت نهاده بود او را در 1252 ناتوان کرد. مدتی را در پروْوانس گذراند و سپس به بوْران – سور – اوواز یعنی به ناحیه‌ای بازگشت که سنگواره‌های آن را در ابتدای زندگی حرفه ایش توصیف کرده بود. پس از فوتش، همسری و دختری از او باقی ماندند.
دئی در 1203، با امکانات مالی نسبتاً کم خود، به انتشار Description des coquilles fossiles des environs de paris («توصیف صدفهای سنگواره‌ی حومه‌ی پاریس») دست زد. این اثر، که با کار توصیف نرم‌تنان سنگواره و دوران جدیدِ متعلق به پلوْپونسوس و هند قطع شده بود، در 1216 تکمیل شد. این اثر در زمره‌ی مهمترین کارهای دئی محسوب می‌شود. در آن، علاوه بر توصیف ساعیانه و تصویر 1074 گونه از نرم‌تنان، عمدتاً از دوره‌ی ائوسن در حوضه‌ی پاریس، از جمله 660 گونه‌ای که برای نخستین بار توسط او تشریح شده است، تقسیم‌بندی دوران سوم زمین‌شناسی به سه دوره نیز ذکر شده است. اساس این تقسیم‌بندی عبارت بود از نسبت گونه‌های زنده در میان جمع کل انواع مربوط به دوران سوم: در نخستین (قدیمیترین) دوره، 3 درصد؛ در دومین عصر (وسط)، 19 درصد؛ در سومین عصر (جدیدترین)، 52 درصد. دئی نسبت فوق را با این قضیه که از آغاز دوران سوم کاهش مداومی در دما روی داده است پیوند داد. تقسیم‌بندی سه قسمتی دوران سوم (1210) با اصول روش‌شناختی و ویژگیهای عمده‌ی تقسیم‌بندی فرعی دوران سوم به عصرهای ائوسن، میوسن، و پلیوسن، که لایل مطرح کرده بود، مطابقت داشت. پس از آن‌که ارتباط دئی با لایل برقرار شد، دئی جدولهای آماری گونه‌های نرم‌تنان دوران سوم را برای استفاده‌ی لایل فراهم کرد. این جدولها در principles of Geology («اصول زمین‌شناسی») لایل انتشار یافتند و تأیید لازمی برای تقسیم‌بندیهای فرعی بسیار مهم لایل بشمار می‌رود.
دئی در سالهای بعد چند تکنگاشت پر حجم، مجموعه‌هائی از مقالات، و نوشته‌های موجز منتشر نمود؛ از آن جمله‌اند توصیف نرم‌تنان سنگواره‌ای کریمه (1217)؛ کاری در مورد نرم‌تنان سفر اکتشافی الجزایر در بیست و پنج جزوه، که در نتیجه‌ی انقلاب فوریه‌ی 1848 (1226) و اقدامات همکاران حسود (1223-1227) از هم گسیخت؛ چاپ جدیدی از اثر لامارک به نام Historie des animaux sans vertebres («تاریخ بی‌مهرگان»، 1833-1858)؛ با همکاری آنری میلندوارس؛ ادامه دادن به کاری که ژ. ب. دو / فروساک آغاز کرده بود، به عنوان Historis naturelle générale et Particuliére des mollusques («تاریخ طبیعی عمومی و خصوصی نرم‌تنان»، 1839-1851)؛ مقاله‌ای با عنوان «نرم‌تنان»، در Rѐgne animal («قلمرو جانوری»، اثر کوویه (1836-1849)؛ کار ناتمامی با عنوان Traité élémentaire de corchyliologie («رساله‌ی مقدماتی صدف‌شناسی») در سه جلد (1839-1857)؛ Conchyliologie de l"île de la Réunion («صدف‌شناسی جزیره‌ی لیل در رئونیون [اقیانوس هند]»، 1863)؛ و Description des onimaux sans vertébres décounverts dans le basin de Paris («توصیف جانوران بی‌مهره‌ای که در حوضه‌ی پاریس کشف شده‌اند»، 1860-1866).
دئی در این آخرین اثر بار دیگر به موضوع نخستین پژوهشهای خود بازگشت. انتشاراتش در سالهای 1239-1245 و 1203-1216 از مهم‌ترین خدمات او به علم محسوب می‌شوند.
دئی بر تمامی قسمت اصلی رده‌بندی نظامدار صدف‌شناسی زمان خود مهارت داشت آن را به نحو درخشانی عرضه کرد. حتی امروزه، به رغم وجود نوشته‌های انتشاریافته‌ی جدیدتر مؤلفان دیگر، توصیفهای او در مورد نرم‌تنان دوران سوم حوضه‌ی پاریس پایه‌ای ضروری برای پژوهشهای بیشتر بشمار می‌روند. شرح او درباره‌ی چینه‌شناسی حوضه‌ی پاریس در مقدمه‌ی Description des onimaux sans Yertébers («توصیف بی‌مهرگان»، 1860) نیز متضمن اطلاعات ارزشمندی در فهم این رشته‌ی رسوبی است. توصیفهای او در این مقدمه راجع به مرزبندی و تعریف گونه‌ها، طول عمر و دلایل انقراضشان نیز ارزش خواندن دارند. و سرانجام، تقسیم‌بندی فرعی او در مورد دوان سوم، با کمکِ نسبتِ گونه‌های زنده‌ی نرم‌تنانی که لایل آنها را در مراحل ائوسن، میوسن و پلیوسن تثبیت کرده است، به روشهای ارزنده‌ی چینه‌شناسی زیستی تعلق می‌یابد.

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی. دئی، گذشته از مقاله‌های متعدد در مجلات، کتابهای زیر را هم نوشته است، Description des coquilles fossiles des environs de paris، 3 جلد (پاریسی، 1824-1837)؛ Traité élémentaire de conchyliologie avec l"application de cette science à la géognosie، 3 جلد (پاریس، 1839-1857)؛ Exploration scientifique de l"Algérie. Histoirs naturelle des mollusques (پاریس، 1820-1851)، با همکاری ژ. ب. دوْ فروساک؛ و Description des animaux sans vertébres décounverts dans le basin de Paris، 3 جلد (پاریس، 1866-1860). فهرستهای مقاله‌های دئی در Catalogue of Scientific Papers (1800-1863)، انجمن سلطنتی لندن، دوم (لندن، 1868)، 251-254؛ و (1873-1864)، هفتم (لندن، 1877)، 524، در دسترس است.
دوم. خواندنیهای فرعی. درباره‌ی دئی و آثارش، ــــ «Nécrologie G. P. Desjaues»، از ه‍. کراس و پ. فیشر، در JCon، 24 (1876)، 123-127؛ «Obituary Géard Paul Deshayes»، از ج. اِوِنز، در QJGL، 32 (1876)، 80-82؛ و «Palaeontologi. Catalogus bio-bibliographicus»، از ک. لامبرشت، و. کوئنشتت، و آ. کوئنشتت، در FC، یکم، Animalia، 72 (لاهه، 1938)، 112-113.
منبع مقاله :
کولستون گیلیپسی، چارلز؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، ترجمه‌ی احمد آرام... [و دیگران]؛ زیرنظر احمد بیرشک، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول